آلودگي هواي شهر تهران و دلايل آن

مقدمه

منشأ آلودگي در محيط زيست از اهميت خاص و فوق العاده اي بر خوردار است و تداوم آن در محيط زيست و جامعه اثر نا مطلوبي خواهد داشت كه باعث از بين رفتن محيط طبيعي و موجودات زنده مي شودو امروزه جزءمهم ترين موضوع ومسائل نگران كننده اذهان عمومي گرديده كه در صورت بي توجهي به اين امر اثرات جبران ناپذيري بر اكوسيستم و عمر زمين خواهد داشت.

عوامل طبيعي در طبيعت از منشاء هاي اوليه و ابتدايي آلودگي محسوب مي شوند مانند خروج گازهاي اتشفشاني،خاكسترها،دودها،سوزاندن چوب توسط انسان،آتش سوزي جنگلها و مراتع وعوامل غير طبيعي مانند دود كارخانه ها و اتومبيل ها كه اين عوامل رفته رفته باعت بروز مشكلات عديده براي ساير جانوران در طبيعت كه اعم از گونه هاي گياهي و جانوران مي شود كه در كل منجر به نابودي اكوسيستم و انقراض آنها خواهد شدو باعث بروز بيماري ها در انسان و اثر آن بر سلامت زيان بار مي باشد.

تهران امروزه به يكي از مناطق بحراني آلودگي هوا تبديل شده است كه در صورت عدم مقابله با اين امر و عدم ارائه راهكارهاي عملي در مقابله با اين امر رفته رفته باعث از بين رفتن اين شهر مي گردد و اين شهر را در وضعيت بحراني قرار مي دهد لذا با عنايت به اين مساله در اين مقاله تلاش شده است به طور مختصر به مساله آلودگي در اين كلان شهر پرداخته شود در آخر راهكارهايي در جهت كنترل و كم كردن و جلوگيري از اين مساله بيان گردد.

تعریف آلودگی هوا

در شناساندن و بررسی هر پدیده ای و هر لفظی در بدو امر ما نیازمند آن هستیم که تعریفی از آن ارایه کنیم و سپس به سایر موارد بپردازیم لذا در این قسمت ابتدا تعاریفی که در خصوص آلودگي هوا بیان شده ذکر می گردد و در ادامه هر کدام نقد گردیده و در آخر تعریفی که مد نظر ما می باشد ارایه می گردد

در تعریف آلودگی هوا تعاریف متعددی بیان شده است ،انجمن مشترک مهندسی آلودگی هوادر تعریف آلودگی هوا جنین بیان داشته است"آلودگی هوا یعنی وجود یک یا چند آلوده کننده مانند گرد و غبار،فیوم ها،گاز ها،میست بو ،دود بخار در هوای آزاد با کمیتها،ویژگیها،وزمان ماند که برای انسان،گیاه یا زندگی حیوانات خطرناک و برای اموال مضر باشند و یا به طور غیر قابل قبولی مخل استفاده راحت از زندگی و اموال گردد. و در تعریف دیگری از آلودگی هوا چنین بیان شده است"از نفوذ یک یا چند ماده آلوده کننده از نوع گاز،مایع،جامد،تشعشات پرتو زا و غیر پرتو زا در هوای آزاد به تعداد و مدتی که کیفیت آن را به نحوی تغییر دهد که برای انسان و موجودات زنده دیگر،همچنین آثار و ابنیه ،مضر باشد.به عبارت دیگر مواد آلوده کننده موادی هستند که می توانند ترکیب طبیعی هوا را بر هم بزنند."[2]ماده دوم قانون نحوه جلوگیری ازآلودگی هوادرتعریف آلودگی هوا چنین بیان داشته است"منظورازآلودگی هوا عبارتست از وجود و پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد،مایع،گاز،تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را بطوری که زیان آور برای انسان و سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد." وقتی تعارف بالا را بررسی می کنیم به ایراداتی بر می خوریم که در خور توجه می باشد در تعریف اول بهتر بود بیان شود به کل اکوسیستم بشری و اموال لطمه وارد می کند که به این شکل از اطاله تعریف جلوگیری می شدو همچنین در تعریف دوم به جای آوردن "انسان و موجودات زنده دیگر"صرفا موجودات زنده دیگر،می آوردند درست تر بودو لفظ انسان به نظر زائد و اضافی می آید چون مشمول همان موجودات زنده می باشد.در تعریف آلودگی هوا در ماده 2 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا ایراداتی مشاهده می شود که ذیلا بیان میگردد1-در تعریف مذکور قانونگذار از لفظ "اثار و ابنیه"نام برده که درستر آن بود که از لفظ اموال که عام تر است استفاده می شد که هم شامل آثار و ابنیه می گردید و هم شامل سایر موارد اموال که آلودگی هوا برای آنها مضر می باشد.2- در این تعریف بیان شده "برای انسان و سایر موجودات زنده و گیاهان"که اگر همان موجودات زنده را می آورد شامل همه موارد می شد چرا که هم انسان و هم گیاهان موجودات زنده هستند3-در این تعریف ما مشاهده می کنیم که قانونگذار بیان داشته "وجود و پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از"که لفظ بخش به نظر زائد می آید و همان وجود کافی بود زیرا یک آلاینده نمی تواند در هوای آزاد ساکن بماند بلکه با توجه به فرایندهای شیمیایی با دیگر عناصر موجود در محیط واکنش انجام می دهد و پخش می شود و صرف لفظ وجود كافي بود و شامل پخش نیز می گردد.

آلودگی هوا عبارت است از"وجود یک یا چند آلوده کننده هوا نظیر ذرات معلق،گردوغبار ،دود،گاز ،مواد رادیو اکتیوو غیره در هوای آزاد که برای موجودات زنده و اموال مضر بوده و راحتي زندگی کردن را سلب کند."

اهم مواد و آلاینده های آلوده کننده محیط

پس از آنکه در قسمت قبل به تعریف آلودگی هوا پرداخته گردید در ادامه در این قسمت تلاش خواهد شد به طور مختصر اهم مواد و الاینده های آلوده کننده محیط بررسی شده که عبارتند از:

1.دی اکسید گوگرد:" گازی بیرنگ با بویی نافذ مانند بوی گوگرد در حال سوختن. حد تشخیص بو 3 - 1/0 ppm بوده و احساس سوزش و ناراحتی در غلظت 9/1 ppm بوجود می آید. تحت فشار و در دمای 10- درجه سانتیگراد مایعی بی رنگ می باشد. این ماده در آب حل شده و اسید سولفورو تولید می کند که در این حالت بسیار خطرناک است. دی اکسید گوگرد عمدتاً در اثر فعالیت هایی مانند سوختن ذغال سنگ یا از نیروگاه های برق و نیز صنایع ذوب مس ایجاد می گردد. در طبیعت در نتیجه فعالیت های آتشفشانی تولید می گردد." اين گاز از جمله گاز هايي است كه باعث آلودگي هواي شهرهاي مي گردد "در كشور هاي صنعتي،90%دي اكسيد گوگرد از فعاليت انساني و بويژه از سوخت زغال سنگ،زغال چوب،يا نفت ناشي مي شود.و بعلاوه، به همين دليل ،مقصود از اين آلودگي آلودگي زمستاني است،يعني آلودگي در ماههاي زمستان نسبت به تابستان سه تا چهار برابر شديدتر است."[6]مواردي كه در شهر ها باعث ايجاد اين آلودگي مي شود عبارت است كارخانه هاي موجود در شهرها كه از سوخت هايي نظير زغال سنگ و چوب استفاده مي كنند وآتش سوزي منازل و پارك هاي داخل شهرها و در خصوص شهر هاي نزديك جنگلها با اتش سوزي جنگل نزديك آن شهر با وزش باد باعت ورود اين گاز به شهرها مي شود.

2-اكسيد هاي "ازت": اين اكسيد ها "هم تأثيراتي (البته نه چندان شناخته شده )بر تنفس انسان دارند.به علاوه تأثير بر گياهان دو برابر است"[8] و بر خلاف مورد قبل "كه اساساً تأسيسات ثابت سوخت آن را توليد ميكنند،70 % از اكسيد هاي ازت حاصل تردد اتومبيلهاست."[9]از مواردي كه در محيط باعث توليد اين گاز مي شود دود اتومبيل ها، اتش سوزي ها مي باشد.

3-مونواكسيد كربن: يا كربن مونوكسيد "(با فرمول شيمياييCO)، گازي است که بر اثر ناقص سوختن كربن بوجود می‌آید. این گاز بسیار سمي است اما رنگ و بوی خاصی ندارد.تمامی وسایل و دستگاه‌هایی که وظبفه سوزاندن چیزی را دارند (مانند یک بخاري گازي یا نفتی، یک آب گرم كن و یا حتی موتور یک خودرو) تا حدودی مونواکسیدکربن تولید می‌کنند، میزان این تولید به شرایط احتراق (سوختن) بستگی دارد؛ هرچه میزان اكسيژن در هنگام سوختن کمتر باشد بخش بیشتری از کربن‌ها دچار ناقص سوزي می‌شوند و به جای كربن دي اكسيد (CO_۲) مونواکسیدکربن تولید می‌کنند.افرادی که در یک فضای سربسته در معرض استنشاق این گاز قرار می‌گیرند ابتدا احساس كرختي و خواب آلودگی می‌کنند و در صورتی که هرچه سریعتر مکان را ترک نکنند و یا هوای تازه تنفس نکنند دچار بیهوشی و در نهایت خفگی می‌شوند."اگر وسايلي كه با سوخت هايي نظير بنزين يا گازوئيل كار مي كنند درست كار نكنند باعث ايجاد اين گاز مي شوند مانند اتومبيل هايي كه موتورهاي آنها به شكل درست عمل نمي كنند كه اين امر باعث توليد اين گاز مي شود.

4-دي اكسيد نيتروژن:"قهوه اي مايل به قرمز و شديداًفعال است كه در اثر اكسايش نيتريك اسيد(no)در جريان سوختن سوخت هاي فسيلي،گاز طبيعي و زغال ايجاد مي شود

5-ذرات معلق:"گذشته ازذرات ريزآزبست،ذرات معلق ديگري(آئروسل ها)در هوا وجود دارد كه عمدتاًناشي از سائدگي مستمر لاستيك خودروها،مواد مضر سازندۀعايق بند لوله ها،بسته بندي ها و لاستيك،نظير دودۀصنعتي،كادميم و ... هستند.شكل و اندازۀ خاص اين ذرات كه موجب راهيابي سريع انها به بدن و ايجاد سرطان ريه،اختلال تنفسي و پوكي استخوان مي شود،توجه دانشمندان را پيش از گذشته به حذف اوليۀاين مواد از چرخه توليد و جايگزيني مواد يالمتر و بي ضرر تر كرده است.

"بسياري ازگرد وغبار ها داراي منشا طبيعي هستند(آتشفشانها،ترشحات امواج دريايي،غبارگٌلها...)،منشاء بقيۀگرد وغبارها،در مناطق شهري و صنعتي انساني است،و نيمي ازآنها از روشهاي ساخت صنعتي،يك چهارم آنها از تاسيسات سوخت،و يك چهارم از خودروها ناشي مي شوند.

اهم دلايل آلودگي هوا

پس از پرداختن به تعريف آلودگي هوا ومواد آلاينده آلوده كننده هوا حال به برخي از مهمترين دلايل الودگي هوا به طور عام مي پردازيم

الف-وجود كارخانه ها در شهر ها و بعضا حومه شهر ها:وجود كارخانه ها در نزديكي شهر ها علاوه بر آلودگي هوا آلودگي هاي زيست محيطي را نيز به همراه خواهد داشت.دفع مواد زائد كارخانه ها باعث آلودگي زيستي و شيميايي مي شود،آلودگي كردن هوا توسط كارخانه ها سبب مسموميت هوا و به وجود آمدن وآرونگي هاي هوا،باران هاي اسيدي،مه دود فتو شيميايي خواهد شد، كه در طي زنجيره آلودگي تبديل به ابتلا به بيماري ها ي گوناگون خواهد شد كه بر اكوسيستم بشري بي تاثير نخواهد بودكه بيرون بردن كارخانه ها از شهرها قطعا باعث كاهش چشمگير آلودگي مي شود.همچنين لازم به ذكر است بطور كل وجود كارخانه ها به نفس وجود اگر موارد ايمني براي جلوگيري از آلودگي رعايت نشود في نفسه باعث آلودگي هاي محيطي مي شود كه آلودگي هوا از آن مستثني نيست. در گذشته كه وجود كار خانه ها در داخل شهر ها بيشتر بود مسئله آلودگي هوا محسوس تر بوده است.وليكن در حال حاضر با رعايت مسائل ايمني براي جلوگيري از آلودگي كار خانه ها به محيط اين مساله كم رنگ تر شده است.و هم خروج كارخانه ها از داخل شهر ها براي جلوگيري از بروز آلودگي هاي محيطي توسط كارخانه ها صورت گرفته است به هر ترتيب نمي توان اثرات سوءوجود كارخانه ها و ايجاد آلودگي محيطي را ناديده گرفت برخي كارخانه ها نظير كارخانه هاي توليد آجر يا به بيان ديگركوره هاي آجرپزي در آلودگي هاي هوا اثرات زيادي دارند.و اگر نيز در نزديكي شهر ها باشند با وزش باد باعث انتقال به مركز شهرها مي شوند .

2-وجود وسائل نقليه دودزا در شهرها:يكي از عوامل تشديد كننده در بروز آلودگي هوا وجود وسايل نقليه دودزا مي باشدبه طوري كه يكي از نويسندگان بيان داشته اكسيد كربن نظير اكسيد هاي ازت بيش از هر چيزي ناشي از اتومبيل هاي بنزيني مي باشد كه ايشان حدودا 80% ذكر كرده اندالبته اين امر بر كسي پوشيده نيست كه وسايل دودزا در تشديد آلودگي هوا موثر است بخصوص زماني كه با وارونگي دما در زمستان يكي شود اين امر محسوس تر مي باشد.

3-وجود عوامل طبيعي و مصنوعي در بروز آلودگي هوا:در خصوص عوامل طبيعي آلوده كننده هوا مي توان به آتشفشانها و غبار و امواج دريايي و گرد وخاك ناشي از طوفان هاي صحرايي كه به شهر مي رسد اشاره كردو وجود هواي سرد كه به نگه داشتن بيشتر هواي آلوده كمك مي كند وجود زلزله ها و لاشه حيوانات نيز از اين قسم آلودگي ها به شمار مي روند.و از جمله عوامل آلوده كننده مصنوعي مي توان به بوي زباله بيمارستاني و خانگي دود سيگار دود هاي ناشي از سوخت هواپيماها و موشك ها نيروگاهاي بخار با سوخت فسيلي اشاره كرد.

عوامل آلودگي هواي شهر تهران

با توجه به مطالب گفته شده در قسمتهاي قبل و اشاره به مواد آلوده كننده و دلايل آلوده كننده مي توان اولين دلايل آلودگي هواي تهران ترافيك ،تردد وسايل نقليه دودزا ،وجود كارخانه هاي غرب تهران، وارونگي دما و نيز وجود دود سيگار اشاره كرد در ادامه مختصري در خصوص هر كدام از اين عوامل توضيح داده مي شود

1-وجود كارخانه هاي واقع در غرب تهران:آلاينده هاي خارج شده از اين كارخانه ها با وزش باد از غرب به شرق به سمت شهر تهران باعث ورودالودگي اين كارخانه هاي به مركز شهر تهران مي گردد و به نظر بايد اين كار خانه ها به محل هاي ديگري منتقل گردند

2-وسايل نقليه دودزا:وجود اين وسايل دودزاكه اغلب انها از عمر مفيدشان گذشته است بر بالا رفتن آلودگي هواي تهران اثر چشمگيري دارد و اين امر در فصل زمستان به علت وارونگي دما تشديد مي شود."آخرين برآورد نشان ميدهد كه ناوگان خودروهاي تهران بيش از هفتاد درصد آلاينده هاي هواي تهران را ايجاد مي كنند.تحقيقات نشان مي دهد كه 26/3 درصد از خودروهاي سواري فعال با سن بالاي 20 سال در حال تردد هستند.به طور متوسط 43درصد از مصرف سوخت و حدود 47 درصد از انتشار منوكسيد كربن مربوط به اين خودروها است"3-وارونگي دما:در فصل زمستان به علت سرما لايه هاي فوقاني باعث ماندن هواي الوده در سطح زمين شده و باعث ايجاد پديده وارونگي دما مي گردد كه اين امر در سال هاي اخير محسوس تر بوده است.

4-ترافيك:وجود ترافيك در شهر تهران كه پديده اي مشكل زا در اين چند سال گذشته بوده است در ايجاد الودگي هوا بي تاثير نمي باشد چرا كه وقتي وسايل نقليه در ترافيك قرار مي گيرند در توليد الودگي اثر گذارند و اين امر زماني كه وسيله نقليه فرسوده و دودزا باشد محسوس تر است.

5- دود سيگار و مواردي از اين دست:شايد به نظر برسد كه دود سيگار و موادي نظير آن در آلودگي هوا اثر ندارد وليكن بايد بيان داشت درست است كه دود سيگار و مواد نظير آن كم است و خيلي زود در هوا پخش مي شود وليكن بايد به اين مساله توجه كرد كه اگر اين دود با آلاينده هاي ديگر تركيب شود باعث تشديد الودگي مي شود و قطعا در هوا اثر گذار است حتي اگر كم باشد.